W Starogrodzie pod rzepakiem odkryto pierwsze krzyżackie Chełmno

Grzegorz Kończewski

Nie ma wątpliwości, że to sensacja. Archeolodzy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu odkryli krzyżackie miasto - wzorzec, które przez lata było przedmiotem licznych dyskusji i dywagacji, a poszukiwano go od XIX wieku. W miejscu pierwszego, lokowanego w latach 1232/1233 Chełmna, bo o nim mowa, rośnie dziś m.in. rzepak i pszenica oraz stoją współczesne zabudowania wsi Starogród.

Konkretny ślad wskazujący na Starogród był w zasadzie jeden - zapis w kronice, w której Piotr z Dusburga wspominał, że podczas krucjaty mistrz krajowy Herman Balk zbudował chełmińską warownię: „Z pomocą tych krzyżowców, po ich przybyciu do Torunia [warowni Stary Toruń], brat i mistrz Herman wybudował zamek i miasto Chełmno w roku Pańskim 1232 w tym miejscu, w którym teraz leży Starogród”. Na tę wskazówkę powoływało się wielu badaczy, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat prowadzono archeologiczne badania i w Starogrodzie, i w Chełmnie, ale nikomu nie udało się trafić na żaden sensowny ślad. Niektórzy zaczęli wątpić w prawdziwość kronikarskiego przekazu.

Tajemnica „przedzamcza”

Dlaczego odnalezienie tego pierwszego Chełmna było dla naukowców takie ważne? W latach 30. XIII wieku miasto to było głównym ośrodkiem krzyżackim, centrum zakonnej władzy. To właśnie w nim wydano słynny, lokujący Chełmno i Toruń, przywilej chełmiński, który stał się podstawą do zakładania innych miast: Kwidzyna, Radzynia Chełmińskiego i Chełmży. Mowa o czasach, w których Kraków, Warszawa ani Poznań nie miały jeszcze praw miejskich. Naukowcy chcieli przekonać się, jak wyglądało to krzyżackie miasto - wzorzec.